การปกครองส่วนภูมิภาคสมัยสุโขทัย

�˹ѧ��ͻҰ��Ңͧ����� �����д�ç�Ҫҹ��Ҿ ����ͧ�ѡɳС�û���ͧ�������������ҳ ��͸Ժ�������� �Ըա�û���ͧ�������⢷�¹�� �Ѻ��;������蹴Թ���ҧ�ԴҢͧ��ЪҪ���駻ǧ�Ըա�û���ͧ����ѡɳС�û���ͧʡ�����繤�� �繵� �Դһ���ͧ�������͹ ���¤������͹����ѹ�繺�ҹ ����㹻���ͧ�ͧ��ͺ�ҹ �������㹻���ͧ���¡����١��ҹ ���º�ҹ����ѹ�����ͧ ��������ͧ�������㹤�������ͧ�ͧ������ͧ ����繻�����Ҫ������ͧ�繢ع�������ͧ����ѹ�繻��������㹤�������ͧ�ͧ��͢ع

�������кͺ��û���ͧ�ͧ��⢷�¨���Ẻ����óҭ��Է���Ҫ�� �����ӹҨ�٧�ش�索Ҵ�����Ҩ�㹴�ҹ�ԵԺѭ�ѵ� ������ ��е��ҡ�� ����������͢ع��§���ͧ������ ��о�͢ع�����繵�ͧ�Ѻ�Դ�ͺ��ͻ�ЪҪ� ����¡�è��ͧ�ѡɳФ�ͧ��������㹡�û���ͧ������ѡɳС�����ӹҨ�ͧ��͢ع��ͺ�ء���ͧ�������ѡɳзҧ������������������Ҿ����ɮõ�������

��͢ع��觡�ا��⢷�·ç����ͧ��ЪҪ���ѡɳ� �Դһ���ͧ�ص� ��� ��;��ͧ���繾�ͧ͢��ɮ� ��˹�ҷ��������������ͧ��ͧ�ѹ�����������������آ�����ɮ� ��ɮ�㹰ҹкصá���˹����������þ���Ϳѧ��͢ع ��ҡ���Ҿ�͢ع�Ѻ��ЪҪ���ѡɳС�û���ͧẺ�Դһ���ͧ�ص��դ�����ŪԴ�ѹ������� �������ҡ��÷����ɮ��������⢷�����Է�Զ��®ա� ������ͧ�ء���µç��;�͢ع������¾�͢ع������˧����Ҫ ���ա�д���ǹ������е��ѧ ����õ�ͧ��ö��®աҡ����蹡�д�觾��ͧ���зç���Ф������ ��ǹ��èѴ��û���ͧ�ҳҨѡ���⢷���ա�ا��⢷�����Ҫ�ҹ��������ͧ��ǧ���ٹ���ҧ��û���ͧ �ӹҨ����ԹԨ�����觡�����������ͧ��ǧ ����繾�鹷��ӡ�âͧ�Ѱ��� ��з���зѺ�ͧ�����ҡ�ѵ���� ��û���ͧ������ͧ���͡�û���ͧ��ǹ�����Ҥ�������⢷����������ͧ�͡�� 3 ������ ���

1. ������ͧ���� ���� ���ͧ˹�Ҵ�ҹ �������ͧ�١��ǧ �Ѵ�����ͧ�ǧࢵ�Ҫ�ҹ������ͺ�Ҫ�ҹշ�� 4 ��ҹ ������Ѫ����� (���ä�š) �ͧ�� (��ɳ��š) �����ǧ (�ԨԵ�) ��С�ᾧྪ� ��û���ͧ������ͧ���㹢�鹡Ѻ��⢷���µç
   
2. ������ͧ��鹹͡ ���� ���ͧ���Ǿ������ҹ�÷���ռ�黡��ͧ�����µç ��������Ѻ��⢷����ٻ�ѡɳС��������ѡ��� 㹰ҹ������ͧ��� ������ͧ��鹹͡�� �á (��ä����) ���ͧ (�ؾ�ó����) �Ҫ���� �й����� ��� �����ѡ ྪú�ó� ������෾
   
3. ���ͧ������Ҫ ���� ���ͧ����繪�ǵ�ҧ���� �ա�ѵ���컡��ͧ���鹡Ѻ��⢷�� 㹰ҹл�����Ҫ �չ����ո����Ҫ ������ ���� ���е��� ˧��Ǵ� ��ҹ ��� ���§�ѹ��� ������§��

�ѡɳ��蹢ͧ��û���ͧ������⢷���繡�û���ͧ�кͺ����óҭ��Է���Ҫ�� ������ѡɳл���ͧẺ�Դһ���ͧ�ص� �վ����ҡ�ѵ���� (��͢ع) �繻���آ ������Է�������Ҿ���ЪҪ� ����դ������Դ�Ѻ��ЪҪ��ҡ �������Դ��������ѹ���ѹ��㹪ҵ� ���Ф�������ѹ�������ҧ��黡��ͧ�Ѻ��ЪҪ�������躹��鹰ҹ�ͧ������������ѹ ����˹�ҷ���ҧ�ѹ��ҹ��

����¾�͢ع������˧ ����� �.�. 1826 ��ç��д�ɰ��ѡ���¢�� �����ѡ���ͭ����ѡ�â���繵�����ҧ �������ѡ���������ҧ���ҧ��� �����ҵ������ѡ���������Ѳ������ͧ����ͧ�ҡ���Ҩ��֡�ͧ��͢ع������˧������Һ�����������к��������ҵ����������⢷�� ��駡������ô� ���������� �����¤�Ң�� ����������ǡѺ��Ѿ���Թ �繵�

������⢷�¹͡�ҡ��������ѹ���ѹ�աѺ�Ѱ������зҧ�˹�� �����ա�ä�Ң�µԴ��͡Ѻ��ҧ����� �� �չ �ͭ ����� �ѧ�� ��ʹ���Թ��� ������ժ�ǵ�ҧ���������Ҥ�Ң�� ����ҵ�駻�Сͺ�Ԩ��õ�ҧ� �� �ǡ�չ����ҵ�駷�����ͧ�ѧ��š �繵� �ա��ʹѺʹع��ä������������� ��ͺ ������šҡ����͵�ͧ�������ͤ���դ���ʹ�㹡�÷ӡ�ä��

�͡�ҡ����͢ع������˧�ç��ѷ�����ѡ��ԺѵԷ����觤�Ѵ�ͧ����ԡ��㹾����ʹҹԡ���Թ�ҹ����դ�����ԭ������ͧ����㹻�����ѧ�� ���ͧ��֧�ç�ѭ�ԭ����ԡ��ʧ���ѷ���ѧ��ǧ���һ�Шӷ���ا��⢷�·�˹�ҷ�����������ʹ��ѷ������ ����������ѹ��鹾�оط���ʹ��Է���ѧ��ǧ����դ�����ԭ���⢷�� ��ЪҪ��ҡѹ����Ѻ�Ѻ���������Ѳ�ҡ��������ʹһ�ШӪҵ���㹷���ش

��ùӾ����ʹ������ ��о�͢ع������˧��ç�ӵ�����ҧ����ЪҪ���繶֧������þ�ͧ���ͧ�����յ�;���ԡ�������ѡ���� �������ʹҡ���������ͧ�ִ�˹���ǨԵ� �������Դ��Ÿ�������� �������º�Թ�����ЪҪ� ������դ������Ѥ�ջ�ͧ�ͧ���ѹ˹���ѹ���ǡѹ �Դ����ʧ����º����㹺�ҹ���ͧ ���з�駾�͢ع��л�ЪҪ�����ѡ�ִ��л�Ժѵ�㹷ҧ���� �����Ҹ����Ҫ����� ��͢ع�ͧ������⢷ѹ����µ��� �� ��ç�Ծ���˹ѧ���������ͧ����ǡѺ��ʹҪ��� �����Ծ����ǧ ����˹ѧ�������ͧ����ͧ���ŧ�֧ �ȾԸ�Ҫ���� �ѹ����ѡ�ͧ�����ҡ�ѵ�����µ��������

การปกครองในสมัยสุโขทัยจะมีลักษณะเป็นการกระจายอำนาจการบริหารจากราชธานีออกไปสู่หัวเมืองต่าง ๆ ซึ่งหัวเมืองในอาณาจักรสุโขทัยแบ่งออกเป็น 4 ชั้น ในแต่ละชั้นกษัตริย์ทรงใช้อำนาจการปกครอง ดังนี้

ที่มารูปภาพ : https://sites.google.com/site/social00083/hawkhx-yxy1

1. เมืองหลวง (ราชธานี) อาณาจักรสุโขทัย มีกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี ซึ่งเป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ ดังนั้นพระมหากษัตริย์ ดังนั้นพระมหากษัตริย์จึงทรงรับผิดชอบดูแลทั้งในด้านการปกครอง ด้านการศาสนา และด้านศิลปวัฒนธรรม โดยมีบรรดาขุนนางข้าราชการคอยช่วยเหลือในการดำเนินกิจการ
2. เมืองลูกหลวง (หัวเมืองชั้นใน) เป็นเมืองหน้าด่านาตั้งอยู่รายรอบราชธานีทั้ง 4 ทิศ คือ
ทิศเหนือ ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย (สวรรคโลก)
ทิศใต้ ได้แก่ เมืองสระหลวง (พิจิตรเก่า)
ทิศตะวันออก ได้แก่ เมืองสองแคว (พิษณุโลก)
ทิศตะวันตก ได้แก่ เมืองนครชุม (ปากคลองสวนหมาก หน้าเมืองกำแพงเพชร)
เมืองลูกหลวงเหล่านี้ กษัตริย์จะทรงแต่งตั้งพระราชโอรส หรือเจ้านายเชื้อพระวงศ์ชั้นสูงไปปกครองดูแล โดยรับนโยบายจากเมืองหลวง
3. เมืองพระยามหานคร (หัวเมืองชั้นนอก) เป็นเมืองที่อยู่ห่างจากเมืองหลวงออกไป พระมหาษัตริย์จะทรงแต่งตั้งขุนนางชั้นสูงหรือผู้ที่มีความสามารถไปปกครองดูแล เมืองพระยามหานครในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมีหลายเมือง เช่น เมืองพระบาง เมืองเชียงทอง เมืองบางพาน เมืองบางฉลัง เป็นต้น
เมืองเหล่านี้มีลักษณะการปกครองเหมือนกับหัวเมืองชั้นใน
4. เมืองประเทศราช (เมืองขึ้น) เป็นเมืองชายแดนที่อยู่นอกราชอาณาจักร จะทรงให้ชาวพื้นเมืองเป็นเจ้าเมืองปกครองเอง พระองค์จะไม่ยุ่งเกี่ยวกับการปกครองภายใน ยกเว้นกรณีที่จำเป็น
ในยามศึกสงครามหัวเมืองเหล่านี้จะต้องส่งกองทัพและเสบียงอาหารไปช่วย แต่ในยามที่ไม่มีศึกจะต้องส่งเครื่องราชบรรณาการมาให้กับอาณาจักรสุโขทัย
ในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราชมีเมืองประเทศราช ดังนี้ ทิศเหนือ ได้แก่ เมืองมะละกา เมืองยะโฮร์ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ได้แก่ เมืองเซ่า (หลวงพระบาง) เมืองเวียงจันทน์ ทิศตะวันตก ได้แก่ เมืองทวาย เมืองหงสาวดี เมืองเมาะตะมะ

http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/1630