���ͺ�С�����¹�����������������������ͧẺ���������Ǽա��ԧ�����������ҧ�Ҩ�����˭����¹��ж���������������ǹԴ����ͺ�س����з���ҡ��������ѭ�������Ѻ����ѡ�Ҥ����Ѻ��ǹ�ؤ�����ҧ��觤�Ѵ㹡�÷ӧҹ�ͧ��Ҩ����Ѻ�������Ѻ����繡�����ҧ������蹤��ͧ���������դ����آ�ҡ����ش��š��Ź�������ͧ���Ѻ�������ʹ���Һҷ������������ҧ�á���������Ѻ�������Ѻ����繡�����ҧ��оط��ٻ�ҧ����Ԫ��˹�ҵѡ���ҧ����ҳ������Ф�Ѻ���з�����Դ��������֡���Ǿѡ������ա����������ѧ����Ըա�ê����Թ��ҹ��Ҥ�á�ԡ����ҢҶ����չ��Թ����ǧ˹ͧ�ࢵ�����ȡ�ا��ҹ�ù�û��������ջ����ҹ���طû�ҡ����ط��Ҥ���ط�ʧ����ྪú��ջ�ШǺ���բѹ�����õ�ѧ�����ո����Ҫ��Ҹ���ʻѵ�ҹվѧ�Ҿѷ�ا���������йͧʧ���ʵ����طû�ҡ����ط�ʧ������ط��Ҥ���������к����ԧ������ؾ�ó��������ɮ��ҹ����Թ���˹ͧ���˹ͧ��������ӹҨ��ԭ�شøҹ��صôԵ���ط�¸ҹ��غ��Ҫ�ҹ���ҧ�ͧ��§�����§����ҡ������ä��ҹ����ҾԨԵþ�ɳ��šྪú�ó���������ͧ��ӻҧ�Ӿٹ��⢷���صôԵ���ط�¸ҹ��غ��Ҫ�ҹ���ҧ�ͧ��§�����§������������Ѻ���ʹѺʹع����������ա����������������ҡ��ҹ������ա�����ҧ����ȷ��Ѳ�������ҧ���ջ���ª�����ҧ����˭���ѹ�����ҡ�����դ�������֡��ͧ͢��ҧ��¢ͧ��Ҩ����Ѻ�������Ѻ���������ͧ�ͧ�����繨�ԧ���������觤�Ѻ�������������������ö�Ӥ����آ�ҡ�ҡ��¤��������դ����Դ��繷���繼�����Ҩҡ����蹤�������繤����դس�Ҿ���Ҥһ����Ѵ��������ȭ������������������״�͡���մ�������������ѡ�ʺ�غ��Ǣͧ�س�����͡����ʴؤس�Ҿ�٧�ҡ���������л���Ȫҵ����˹��Ѵ�Ԩ�����ç�ҹ�س�������¸����ͧ������ԡ�âͧ��Ҩ����Ѻ�������Ѻ����繡�����ҧ��������������ö㹡������Ե���������ҧ�դ����آ�Ѻ��÷ӧҹ�ͧ��Ҩ����Ѻ�������Ѻ���������ҡ���㹪�ǧ����ҡ�����ʺ�µ�ʹ��駤�֧����ѹ������͵Դ��͡Ѻ��Ҥ��ѡ��¹����ٹԹ���������Ҵ�Ҿ�к���ջ������ѡ��ͧ���Ԩ�ó��������š�ҧ����ѡ���������蹴Թ��Ǣ�Ҵ�˭��������繡���ʴ��͡�֧�����繨�ԧ�����ѹ���繤����դس�Ҿ�٧�ҡ�������㹵�ҧ�ѧ��Ѵ������ҫ���ӹҨ˹�Ҩ͢�Ҵ�������ջ���Է���Ҿ�ҡ��觡��ҹ�����Է����ʵ��Ό�ҫ��俸ԴҾ����������Ҩ����Ѻ�������Ѻ����繡�����ҧ������蹤��ͧ������������ó�Ẻ����դ����Դ���ҧ��ä����ҧ�ŧҹ�ͧ��Ҩ����Ѻ����ѡ�Ҵ��¡�����ҷ������������ѡ�ѹ�ա��Ҥ�Ѻ���������Ҩ�������ͧ仴ٷ�������ʹ��ٻ�Ҿ˹�һ����ǡ���������͡���������Ǵ��¡ѹ��駹��������ͤ�Ѻ�������Ф�Ѻ���з�����Դ��������֡���Ǿѡ������ա�������ǧ���آ�Ҿ����㹡�÷ӧҹ�ͧ��Ҩе�ͧ�դ��͡�ͧ���������ͧ����Ӥѭ�ʵ���ྨ�ʵ��¤�����ա�ҡ�������Ẻ��������������͡���ԡ�����չФ�Ѻ�����Ǽ����Ǥ�ͺ�����¼��ѡ����Ѻ�ѡ��ʹ��¶֧������������ѡ��鹪�����Ҿ�͵��仨���ԡ�зء��觷�����ռ��С�Ѻ仺Ǫ����з�᷹�ح�ح������
�ѡ�ء��ʹҷء��ʹ���������繤���
เมื่อพระอภัยมณีได้นางเงือกแล้ว โถ! หม้อข้าวยังไม่ทันดำก็จำต้องพรากจากกันไป เพราะบังเอิญนางสุวรรณมาลี ธิดาพระเจ้ากรุงผลึกได้ล่องเรือตามหาดวงแก้วในฝัน จนมาถึงเกาะแก้วพิสดาร พระอภัยมณีและสินสมุทรจึงขอโดยสารเรือกลับไปด้วย
๏ จะกล่าวถึงเงือกน้อยกลอยสวาทซึ่งรองบาทพระอภัยไกลสถานอยู่วลวังหลังเกาะแก้วพิสดารประมาณกาลสิบเดือนไม่เคลื่อนคลา ๚๏ ให้เจ็บครรภ์ปั่นป่วนจวนจะคลอดระทวยทอดลงกับแท่นที่แผ่นผาจะแลเหลียวเปลี่ยวใจไนยนาไม่เห็นหน้าผู้ใดที่ไหนเลย ๚หมายเหตุ : ตัวสะกดต่างๆ คัดลอกมาจากต้นฉบับของสุนทรภู่ ดังนั้นบางคำอาจต่างไปจากปัจจุบัน เช่นคำว่า “ไนยนา” สมัยนี้เขียนว่า “นัยนา” ก็ร่วมสองร้อยปีแล้วนะครับ วิวัฒนาการของภาษาก็เปลี่ยนไปบ้าง
จากนั้นนางเงือกก็คลอดบุตรชายมาหนึ่งคน ชื่อว่า “สุดสาคร” มีม้า “นิลมังกร” เป็นม้าคู่ใจ
สุดสาครได้เล่าเรียนวิชาต่างๆ จากพระโยคีจนเก่ง ถูกใจพระโยคีจึงได้มอบไม้เท้ากายสิทธิ์ให้
พอสามขวบก็มาลาแม่เพื่อไปตามหาพระอภัยมณีผู้เป็นพ่อ นางเงือกก็แสนห่วงใยแต่ก็จำยอม
ลืมบอกไปว่าสุดสาครนั้นได้บรรพชาเป็นมุนีน้อย เมื่อลาแม่แล้วก็ออกเดินทางไปตามหาพ่อ
และแล้วก็มาพบกับชีเปลือยไอ้เฒ่าเจ้าเล่ห์ หลอกเอาวิชาและหลอกให้นั่งภาวนาบนปากเหว
พอเผลอก็ถูกถีบตกเหวจนสลบไสล แล้วเอาม้านิลมังกรและไม้เท้ากายสิทธิ์หนีไป
เมื่อฟื้นขึ้นมาก็ร้องไห้โฮ นึกถึงพระเจ้าตาให้มาช่วยหนูด้วย ฮือๆ หนูคิดถึงแม่ ..
ม้ามังกรหนีชีเปลือยมาได้ก็กลับมาหาสุดสาครแล้วก็ช่วยแหกปากร้อง เพื่อให้คนมาช่วย ทั้งคนทั้งม้าร้องจนป่าลั่น ............. สลบแล้วคืนเล่าเฝ้าโศกา ฯ
๏ บัดเดี๋ยวดังหง่างเหง่งวังเวงแว่วสดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หาเห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมาประคองพาขึ้นจนบนบรรพตแล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์มันสิ้นสุดฦกล้ำเหลือกำหนดถึงเถาวัลิพันเกี่ยวที่เลี้ยวลดก็ไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน ๚แค้นนี้ต้องชำระ ! สุดสาครเข้าไปตามชีเปลือยที่เมืองการเวก ไปแย่งไม้เท้าคืนมาได้
เฒ่าชีเปลือยตกใจกระโดดผลุงหนีไป ชาวเมืองวิ่งตามกันอลหม่าน เสียงดังเข้าไปในวัง
กษัตริย์เมืองการเวกออกมาเจอสุดสาครในชุดมุนีน้อยก็รู้สึกรักใคร่เอ็นดูยิ่ง จึงตรัสถามว่า ...
สุดสาครก็เลยเล่าเรื่องชีเปลือยไอ้เฒ่าเจ้าเล่ห์ให้ฟัง หลังจากนั้นก็ตามจับตัวมาไต่สวน
กว่าจะจับได้ก็เหนื่อยนัก “พวกข้าเฝ้าเข้ากลุ้มรุมกันฉุด แกดิ้นหลุดแพลงพลิกเข้าจิกหัว”
เมื่อโดนจับได้แล้วแทนที่จะรับสารภาพ เฒ่าเจ้าเล่ห์กับทำปากแข็ง แถมยังกวนอีก!
พระเจ้ากรุงการเวกจึงสั่งให้นำไปผ่าอก แต่สุดสาคร ก็สงสาร “จึงทัดทานทูลท้าวเจ้ากรุงศรี”
เมื่อสุดสาครร้องขอชีวิตเจ้าชีเปลือย เจ้าเฒ่าเจ้าเล่ห์นั่นจึงรอดตายอย่างหวุดหวิด!!!
พระเจ้ากรุงการเวกมีธิดาน้อยองค์หนึ่งชื่อว่า เสาวคนธ์ แต่ไม่มีโอรส จึงโปรดสุดสาครนัก
ทั้งกษัตริย์และมเหสีได้เรียกพระธิดาเสาวคนธ์ให้มารู้จักสุดสาคร ให้เป็นพี่เป็นน้องกัน
ชีวิตในวัยเด็กของสุดสาครก็น่ารักอย่างนี้แหละ มีขึ้นมีลง แต่ก็วาสนาดีเพราะมีเมตตาธรรม
ที่นางสุวรรณมาลีล่องเรือมาจนถึงเกาะแก้วพิสดารนั้น เพราะนางเป็นคู่หมั้นของอุศเรนเจ้ากรุงลังกา แต่นางไม่สนใจ ตอนหลังอุศเรนโดนสินสมุทรฆ่าตาย (ถ้าจำไม่ผิดนะครับ) นางลเวงน้องสาวอุศเรนจึงแค้นใจ ยกทัพมาแก้แค้น แต่เห็นว่าพระอภัยมณีหล่อก็เลยแย่งซะเลย คือแย่งไปจากนางสุวรรณมาลีด้วยเสน่ห์ยาแฝด พระอภัยก็สมยอม ครั้นถึงรุ่นลูกเป็นวัยรุ่น สุดสาครไปตามหาพ่อ นางละเวงก็เลยแนะลูกสาวให้ใช้เสน่ห์กับผู้ชาย
*** คงจำกันได้นะว่านางผีเสื้อสมุทรนั้นตายตอนไหน ตอนพระอภัยฯ อยู่บนเกาะแก้วพิสดารนั้นนางผีเสื้อมารบกวนไม่ได้ เพราะเกรงอิทธิฤทธิ์ของพระโยคี แต่เมื่อพระอภัยโดยสารสำเภาของนางสุวรรณมาลีออกมาจากเกาะแล้ว แม่ผีเสื้อก็โผล่มา แล้วท้ายที่สุดก็ตายเพราะเสียงปี่ของพระอภัยฯ
ระหว่างที่พระอภัยและสินสมุทรกำลังติดหญิงอยู่ในกรุงลังกานั้น นางสุวรรณมาลี พร้อมด้วยสุดสาคร เสาวคนธ์ (ธิดาเจ้าเมืองการเวก) และหัสไชย (น้องชายเสาวคนธ์ ซึ่งเกิดทีหลังที่เจ้าเมืองการเวกชุบเลี้ยงสุดสาคร) ทั้งหมดนี้ก็ได้ยกทัพไปบุกเมืองลังกาของนางลเวงวัณฬาราช เพื่อจะชิงตัวพระอภัยฯ
สุดสาครและหัสไชย (น้องชาย) ก็ได้อาสานางสุวรรณมาลีเข้าไปดูพระอภัยในวังของนางลเวง
นางลเวงแสร้งทำยินดีเตรียมต้อนรับสุดสาครและอนุชา แล้วก็แอบยุลูกสาวให้เผด็จศึกสุดสาครให้ได้ แต่นางสุลาลีวัน ลูกสาวนางลเวงไม่มีประสบการณ์ก็เลยทำอิดออดอิดเอื้อนกระมิดกระเมี้ยน
จากนั้นก็ปลุกเสกเลขยันต์กันขนานใหญ่ แล้วก็อาบน้ำแต่งองค์ทรงเครื่องออกไปต้อนรับสุดสาคร สุดสาครถึงจะรุ่นหนุ่มแล้วแต่ก็ยังเป็นนักพรตรูปงามสวมใส่หนังเสือเป็นอาภรณ์ดังเดิม
เมื่อรู้ว่าสุดสาครต้องมนต์หลงเสน่ห์ตนแล้ว เมื่อได้โอกาสนางสุลาลีวันจึงให้สุดสาครปลดเครื่องนักพรต เพื่อมาถือเพศฝรั่งเมืองลังกาดูบ้าง “จึงว่าพี่นี้ไม่ขัดหัทยา อยากเป็นฝาหรั่งเล่นเย็นเย็นใจ”
๏ ห้ามเท่าไรไม่ยั้งไม่ฟังห้ามตามเถิดตามบุญกรรมแกล้งทำเฉยพระกอดช้อนกรต้องประคองเชยต่างไม่เคยขามเขินเผอิญเป็นกระดี้กระดิกพลิกเพลี่ยงเบือนเบี่ยงบิดเหมือนเรือติดตมตื้นจะขืนเข็นแต่สาวหนุ่มชุ่มชื่นระรื่นเย็นบังเกิดเป็นอัศจรรย์ไม่ทันรู้ด้วยรวดเร็วเปลวไฟประไลยราคเหมือนขึ้นปากนกหินดินใส่หูพอลั่นฉับสับไกก็ไฟพรูเสียงฟุบฟู่ฟุ้งฟูมดังตูมตึงต่างละเลิงเชิงชมภิรมย์รื่นอันรสอื่นหรือจะเปรียบประเทียบถึงนางเมียยั่วผัวเย้าเฝ้าเคล้าคลึงจนเหนื่อยจึงเคลิ้มหลับระงับไป ๚ต่ อ จ า ก นั้ น ก็ มี ก า ร ร บ พุ่ ง กั น อ ยู่ อี ก ห ล า ย ต ล บ ! ! !
จนกระทั่งพระฤๅษีจากเกาะแก้วพิสดารมาเทศนาโปรดทัพทั้งสองให้เลิกแล้วต่อกัน จึงสงบศึกปรองดองกันได้โดยนางลเวงได้เชิญนางสุวรรณมาลีและทัพกษัตริย์ทั้งหมดเข้าเมือง นอกจากนี้นางลเวงยังยอมให้นางเสาวคนธ์ขุดโคตรเพชรในระหว่างชมสวนอีกด้วย
ต่อมานางเสาวคนธ์ที่เคยเล่นตุ๊กแกที่พระแกล(หน้าต่าง)กับสุดสาครในวัยเด็ก ก็งอนหนีกลับไป สุดสาครรู้เข้าก็ชวนหัสไชย(อนุชาเสาวคนธ์) ติดตามนางเสาวคนธ์ไปง้องอนอย่างกระชั้นชิด แต่ก็ไม่เป็นผล จึงได้แต่พร่ำรำพึงเป็นบทกลอนที่คุ้นหูมาทุกยุคสมัยว่า ....
“จะเรียนร่ำทำอะไรไม่ลำบาก .... ให้ยอดยากอย่างเดียวเกี้ยวผู้หญิง”
แต่ถ้าเนื้อคู่แล้วย่อมไม่แคล้วคู่กัน หนีได้ก็หนีไป หนีอย่างไรก็ไม่พ้น เสาวคนธ์เดินหน้าต่อไปหลายบทหลายตอน ทั้งแปลงกายเป็นฤๅษีจนกระทั่งไปตีได้เมืองวาหุโลม แต่สุดสาครก็ตามไปพบจนได้ แล้วก็ได้สุขสมอารมณ์หมาย
๏ ฝ่ายนารีพี่เลี้ยงแว่วเสียงตรัสกลับสงัดเงียบระงับหรือหลับไหลค่อยแหวกม่านคลานแลอยู่แต่ไกลเห็นเนาในแท่นทองทั้งสององค์นึกเอะใจใครหนอนอนคลอเคล้าพลางเคียงเข้าพินิจพิศวงสังเกตจำสำคัญได้มั่นคงรู้ว่าองค์เชษฐาสุดสาคร ๚เรื่องสุดสาครก็ขอจบลงเพียงตรงนี้ แต่ก็ขอสรุปเรื่องพระอภัยมณีลงไปด้วยเลยว่า ตอนจบนั้นพระอภัยมณีไปบวชเป็นฤๅษีโดยมีนางสุวรรณมาลีและนางลเวงตามไปบวชเป็นชีด้วย
ส่วนศรีสุวรรณอนุชาของพระอภัยมณีก็กลับไปครองเมืองรมจักรของนางเกษราผู้เป็นมเหสี
เมื่อจบนิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณีแล้ว ยังมีบทต่อที่เป็น นิทานเรื่องพระอภัยมณี ที่พิมพ์ในเล่มที่ ๓ มีใจความน่าสนใจตอนหนึ่งพอสรุปได้ว่า นางมัจฉา หรือนางเงือกแม่ของสุดสาครนั้น ได้รักษาศีล ๕ มาตลอด เพราะได้รับการสั่งสอนจากพระอภัยมณีเมื่อครั้งได้ครองคู่กันที่เกาะแก้วพิสดาร และมาฟังคำสอนของพระโยคีอยู่เสมอ ร้อนถึงพระอินทร์ลงมาตัดหางให้ จึงกลายเป็นมนุษย์ แล้วท้ายที่สุดสุดสาครก็มารับไปอยู่ด้วยกันที่เมืองลังกา แล้วสถาปนานามใหม่ว่า “จันทวดีพันปีหลวง”