ตลาดในระบบเศรษฐกิจนับว่ามีความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากตลาดทำหน้าที่เชื่อมโยงระหว่างผู้ผลิตกับผู้บริโภค ซึ่งจะช่วยทำให้สินค้าจากแหล่งผลิตไปสู่ผู้บริโภค และยังช่วยให้ผู้บริโภคมีสินค้าและบริการมาบำบัดความต้องการได้อย่างทั่วถึง ซึ่งในบทนี้ จะศึกษาและทำความเข้าใจเกี่ยวกับตลาดในทางเศรษฐศาสตร์
ความหมายของตลาดในทางเศรษฐศาสตร์
ตลาด หมายถึง การซื้อขายสินค้าอย่างใดอย่างหนึ่งหรือภาวะการณ์ในการซื้อขายสินค้านั้นๆ ซึ่งก็หมายถึงว่า การซื้อขายไม่จำเป็นต้องมีตลาดเป็นตัวตน ผู้ซื้อและผู้ขายไม่จำเป็นต้องมาพบกัน เพียงแต่ใช้เครื่องมือสื่อสารตกลงกัน
หน้าที่ของการตลาด
การตลาด ซึ่งรวมถึงการรับเสี่ยงภัยและการขนส่ง ย่อมมีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการผลิตในฐานะเป็นขั้นหนึ่งของกระบวนการผลิต ทั้งนี้ก็เพราะ การผลิต ในทางเศรษฐศาสตร์นั้นถือว่าจะมีผลผลิต ก็ต่อเมื่อสินค้าได้ถึงมือผู้บริโภคแล้ว เท่านั้น จึงพอสรุปหน้าที่ได้ ดังนี้
• แสวงหาอุปสงค์และคาดการณ์ล่วงหน้าเกี่ยวกับอุปสงค์
• เสริมสร้างให้เกิดอุปสงค์
• สนองความต้องการอุปสงค์
ลักษณะตลาดในระบบเศรษฐกิจ
ถ้าแบ่งตลาดในทางเศรษฐกิจออกตามลักษณะของการแข่งขันอาจแบ่งได้ 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ ตลาดที่มีการแข่งขันสมบูรณ์ และตลาดที่มีการเข่งขันไม่สมบูรณ์
• ตลาดที่มีการแข่งขันสมบูรณ์ ลักษณะเด่นของตลาดแบบนี้ คือ
- ผู้ชื้อและผู้ขายมีจำนวนมาก
- สินค้าที่ซื้อขายมีลักษณะคุณภาพมาตรฐานใกล้เคียงกันมาก
- การติดต่อซื้อขายจะต้องกระทำได้โดยสะดวก
- หน่วยธุรกิจสามารถเข้าหรือออกจากธุรกิจการค้าได้โดยง่าย
- การเคลื่อนย้ายสินค้าและปัจจัยการผลิต จะต้องกระทำได้อย่างสมบูรณ์
• ตลาดที่มีการแข่งขันไม่สมบูรณ์ การพิจารณาลักษณะตลาดแข่งขันที่ไม่สมบูรณ์เราอาจแยกเป็น 2 ลักษณะด้วยกัน คือ ด้านผู้ขายและด้านผู้ซื้อ ดังต่อไปนี้
ทางด้านผู้ขาย
ตลาดกึงแข่งขันกึงผูกขาด มีผู้ขายและสินค้าจำนวนมาก สินค้าที่ขายมีลักษณะคล้ายคลึงกันมาก แต่ไม่สามารถทำให้แตกต่างกันได้
ตลาดที่มีผู้ขายน้อยราย โดยทั่วไปจะมีผู้ขายเพียง 3-5 รายในตลาดเท่านั้น ส่วนใหญ่มักเป็นพวกอุตสาหกรรมหนัก
ตลาดที่มีการผูกขาดด้านการขายที่แท้จริง คือตลาดที่มีผู้ขายเพียงรายเดียว ผู้ขายจะมีอิทธิพลเหนือราคา
ทางด้านผู้ซื้อ
- ตลาดกึ่งแข่งขันกึ่งผูกขาด ตลาดประเภทนี้มีผู้ซื้อจำนวนมากแต่ผู้ขายพอใจขายให้แก่ผู้ซื้อบางคนเท่านั้น จึงมีทางควบคุมราคาได้บ้าง
- ตลาดที่มีผู้ซื้อน้อยราคา คือ ตลาดที่มีผู้ซื้อน้อยมาก ถ้าผู้ซื้อคนใดเปลี่ยนแปลงปริมาณซ้อจะมีผลกระทบกระเทือนราคาตลาดและผู้ซื้อคนอื่น ๆ ด้วย
ตลาดผูกขาดที่แท้จริงทางด้านผู้ซื้อ เป็นตลาดที่มีผู้ซื้อเพียงคนเดียวผู้ซื้อจึงอยู่ในฐานะเกี่ยงราคาได้ และในที่สุดก็สามารถที่จะกำหนดราคาสินค้าเองได้
˹���á�ç���¹��¹�Ӽ�� 㹾���ػ�����
����������ѧ���֡�� ��ʹ�����Ѳ�����
��úѭ 2.3 ��Ҵ��к����ɰ�Ԩ �������ͧ��Ҵ㹡���觵�Ҵ�������ö���������ٻẺ ����Ǥ��
�������ͧ��Ҵ�觵����Դ�ͧ�ż�Ե ��Ҵ�觵����Դ�ͧ�ż�Ե����ѧ���
- ��Ҵ�Ѩ��¡�ü�Ե (factor market) ��͵�Ҵ���ӡ�ë��͢�»Ѩ��·��й����ӡ�ü�Ե�Թ������ͺ�ԡ�õ�ҧ� �� ���Թ �ç�ҹ �Թ��һ������ع ��ʹ���ѵ�شԺ��ҧ�����ӡ�ü�Ե �¼���Ե�й���һѨ��¡�ü�Ե��ҧ�ѧ����ǹ��价ӡ�ü�Ե�Թ�����к�ԡ�����¡��֧�й��͡����Ҵ���ͨ�˹��µ���
- ��Ҵ�Թ��� (product market) ��͵�Ҵ���ӡ�â���Թ������ͺ�ԡ�ë�觼����ͨй����㹡���ػ����������µç
- ��Ҵ����Թ (financial market) ������������Ե����դ�����ͧ����Թŧ�ع��������Թ�ŧ�ع ��Ҵ����Թ�ѧ���͡��
�͡�ҡ��� ����ѧ����ö�觵�Ҵ�ع�͡����Ҵ�á (primary market) �Ѻ��Ҵ�ͧ (secondary market)
��Ҵ�á �繵�Ҵ����ա�ë��͢��������� (�͡��˹����繤����á) �繡���д��Թ�ع�ͧ����ѷ ��áԨ ��ҧ��ҹ
��ǹ��Ҵ�ͧ�繵�Ҵ����ա�ë��͢����鹷���ҹ��è�˹��������Ǥ���˹�� ������ҧ�ͧ��Ҵ�ͧ
���� ��Ҵ��ѡ��Ѿ����觻������ (The Stock Exchange of Thailand, SET) ��ë��͢�����㹵�Ҵ�ͧ���������繡���д��Թ�ع���� ������§��ë��͢�������¹��ͧ͢����������ҹ�� ����ᵡ��ҧ�����ҧ��Ҵ�Թ��е�Ҵ�ع
- ��Ҵ�Թ�繡���д��Թ�ع�����������������������Թ 1 �� ��ǹ��Ҵ�ع���繡���д��Թ�ع��������������������Թ 1 ��
- �����������㹵�Ҵ�Թ���դ�������§��ӡ��ҡ����������㹵�Ҵ�ع ��駹�� ������������㹡����������ᵡ��ҧ�ѹ (������鹨��դ�������§���¡����������)
- �����÷����㹡�á�����
3.1 ��Ҵ�Թ����ѡ��Ѿ��������� �� �����ѭ�����Թ �����š�Թ �����Թ��ѧ �繵�
3.2 ��Ҵ�ع����ѡ��Ѿ��������� �� ��鹡�� ��鹷ع �ѹ��ѵ� �繵� - ��á������Թ�ع㹵�Ҵ�Թ��ǹ�˭����������繷ع��ع���¹�ͧ��ô��Թ��âͧ��áԨ �����繡���д��Թ�ع㹵�Ҵ�ع��������͡��ŧ�ع �� ��â��¢�Ҵ��ü�Ե ���ŧ�ع��Թ��Ѿ����� �繵�
�ռ�������м���¨ӹǹ�ҡ (many buyers and sellers) ��������ա�ë��͢������ǹ������������º��º�Ѻ�ӹǹ��������м���·�����㹵�Ҵ ��ë��͢���Թ��Ңͧ���������ͼ�����������������Է�Ծŵ�͡�á�˹��Ҥ�㹵�Ҵ ����Ǥ�� �֧�����������ͼ���¨���ش�������͢���Թ��Ңͧ���������з��������ͻ���ҳ�Թ��ҷ�����㹵�Ҵ ���м��������ͼ�������Ф��Ы����Թ������͢���Թ����繨ӹǹ��硹��� ��������º��º�Ѻ����ҳ�Թ��ҷ��������������㹵�Ҵ �Թ��ҷ��������͢�¨е�ͧ���ѡɳ������ѹ (homogeneity) ����ö������᷹�ѹ�����ҧ����ó�㹷��ȹ�������µҢͧ������ �����ҨЫ����Թ��һ��������ǡѹ���ҡ����¤�㴡��������ͨ����Ѻ������������ѹ �� ���ѡ�͡ ��ҵ�Ҵ�ա���觢ѹ�ѹ���ҧ���ԧ���� �����ͨ�����դ�������֡��Ҽ��ѡ�͡���С��ͧ㹵�Ҵ�դ���ᵡ��ҧ�ѹ �����᷹�ѹ������ó� ���������㴡������������դ�������֡����Թ����դ���ᵡ��ҧ ���������Тͧ�����繵�Ҵ�觢ѹ���ҧ����ó�������
��������м���¨е�ͧ�դ����ͺ�������Тͧ��Ҵ���ҧ����ó� ��� �դ���������Тͧ�ػʧ�� �ػ�ҹ ����Ҥ��Թ���㹵�Ҵ �Թ��Ҫ�Դ����ػʧ�������ҧ�� ���ػ�ҹ�����ҧ�� �Ҥ��٧���͵�ӡ�����ö�з�Һ��
��õԴ��ͫ��͢�¨е�ͧ��з������дǡ ���¤�����ҷ�駼�������м��������ö�ӡ�õԴ��ͤ�Ң�¡ѹ�����ҧ�дǡ����Ǵ���� ����֧����������»Ѩ��¡�ü�Ե�е�ͧ������ҧ�дǡ����Ǵ���Ǵ��� �
˹��¸�áԨ����ö��������͡�ҡ��áԨ��ä�������� ��Ҵ���������е�ͧ����բ�ͨӡѴ���͢�͡մ��ҧ㹡������һ�Сͺ��áԨ�ͧ�ѡ��áԨ������� ���¤������˹��¡�ü�Ե����������һ�Сͺ�Ԩ����觢ѹ�Ѻ˹��¸�áԨ���������������㴡��� ����㹷ҧ�ç�ѹ��������ԡ�Ԩ��������㴡��� 2. ��Ҵ�觢ѹ�������ó� (non-perfect competition market) ���ͧ�ҡ��Ҵ����ա���觢ѹ���ҧ����ó��繵�Ҵ��������ҡ�����繵�Ҵ��ش���Ԣͧ�ѡ���ɰ��ʵ�� ��Ҵ�����Ҿ������ԧ��š�����ǹ�˭��繵�Ҵ����ա���觢ѹ�������ó� ��駹�� ���ͧ�ҡ�Թ��ҷ����͢��㹷�ͧ��Ҵ��ǹ�ҡ���ѡɳ���������ѹ �����������Դ��������Թ��Ңͧ����¤�˹���ҡ�����ա��˹�� �͡�ҡ��� ���������ͼ����㹸�áԨ�չ����Թ� ����з�����Է�Ծ��˹���Ҥҷ���˹��� ����Ǥ�� ᷹�����繼������Ѻ��ԺѵԵ���Ҥҵ�Ҵ���Ѻ�繼���˹��Ҥ������ͧ �Թ��ҷ����͢��㹵�Ҵ�����仡��ѡ������������ѧ����ҧ�����дǡ ���ж������ ��õԴ�������������� ����Ҩ���ա����¡���������Թ�������͡�͡ࢵ�ա���� ��Сͺ�Ѻ�������������¨��ͺ��������Тͧ��Ҵ���ҧ�ը֧������Ҵ�繵�Ҵ����ա���觢ѹ���ҧ�������ó� ��þԨ�ó����ѡɳТͧ��Ҵ����ա���觢ѹ���ҧ�������ó��Ҩ�������� 2 ��ҹ ��� ��ҹ����� �Ѻ��ҹ������ �ѧ���
��Ҵ����ա���觢ѹ���ҧ�������ó� �Ԩ�ó�㹴�ҹ����� ���͡��
- ��Ҵ����觢ѹ��觼١�Ҵ (monopolistic competition) ��Ҵ������������ѡɳз���Ӥѭ ��� �ռ�������м�����繨ӹǹ�ҡ ��з�駼�������м���µ�ҧ�������������㹡�÷����ҧ��º�¡�â����С�ë��ͧ͢��������з����������� ���Թ��ҷ���Ե���ѡɳ������ҵðҹᵡ��ҧ�ѹ������Թ������ҧ���ǡѹ ��������µ�� ���������� ��ú�è��պ��� ����ɳҵ�ҧ�ѹ ���˵��������ͪͺ���;֧���Թ����������������˹������ �������������ö��˹��Ҥ��Թ��Ңͧ�������������㹵�Ҵ��Դ����ͧ�觢ѹ�Ѻ����������� �� �Թ��Ҽ��ѡ�͡ ʺ�� ���տѹ ���
- ��Ҵ����ռ���¹������ (oligopoly) ��Ҵ�����������ռ������§�������� ��м����������¨Т���Թ����繨ӹǹ�ҡ �������º�Ѻ����ҳ�Թ��ҷ�����㹵�Ҵ ����ҡ��� �������������¹�Ҥ�����º�¡�ü�Ե��С�â�����ǡ�С�з��������ͼ���Ե������� �� ����ѷ����¹���ѹ㹻�����«������§�������� ��������к���ѷ�е�ͧ�ҧ��º�¢ͧ�� ����ʹ���ͧ�Ѻ��º�¢ͧ����ѷ�������ͷ��д��Թ��ä�������ѹ���ҧ�Һ��� ��м���·ء�� �����Է�Ծŵ�͡�á�˹��Ҥ���л���ҳ�Թ���㹵�Ҵ ��Һ���ѷ�����¹��º�¡�â�������� �š�з����������Թ��Ҫ�Դ��������� �� ��Һ���ѷ㴺���ѷ˹��Ŵ�Ҥ� �Թ��Ңͧ����觢ѹ ���Ŵ�Ҥ�ŧ���������ѡ���дѺ��â�����
�Դ�ҡ��͡�˹��ͧ�����´��¡�����Ԣ�Է������͡�â�حҵẺ�������ҹ����¸�áԨ ������áԨ����������ö������觢ѹ��
�繸�áԨ�ص��ˡ�����Ҵ�˭� ���Թŧ�ع�٧ �ջ���Է���Ҿ㹡�ü�Ե��������շ��ѹ���� �������դ��������º�ҧ��ҹ��Ѿ�ҡõ�ҧ� ������Դ�ѡɳТͧ��ü١�Ҵ�����ҵ� (natural monopoly) ��áԨ����������ö������觢ѹ�� ��Ҵ����ա���觢ѹ���ҧ�������ó� �Ԩ�ó�㹴�ҹ������ ���͡��
- ��Ҵ�����������ѡɳС�觼١�Ҵ��С���觢ѹ (monopsonistic competition) ��Ҵ����������͵�Ҵ����ռ������繨ӹǹ�ҡ �������դ�����㨨Т�����������ͺҧ����ҹ�� ��������蹹������֧ͨ����ö���С�˹��Ҥ�㹡�ë��͢�����ҧ �����繡óա�ë��ͻ���������ռ����ͺҧ��¼١�Ҵ��ë�������§������� �� ��ë��;ѹ��ѵ��Ѱ��� ��ë�����鹢ͧ����ѷ�Թ�ع�����ѡ��Ѿ�� ���
- ��Ҵ����ռ���������� (oligopsony) ��͵�Ҵ����ռ�������§�������� ��Ҽ����ͤ�� ����¹�ŧ����ҳ���͡���ռš�з�������Ҥҵ�Ҵ��м����ͤ��������
- ��Ҵ����ռ�������§������ (monopsony) �繵�Ҵ����ռ�������§������ �����֧ͨ����㹰ҹз��С�˹��Ҥ��Թ����ͧ�� ���¡����繼��١�Ҵ㹡�ë��� �� �ç�ҹ��Сͺ ö¹���Ѻ����ẵ�����ҡ�ç�ҹẵ���������§�������